قدرت‌نمایی یک شکارچی بی‌صدا در آسمان ایران / داستان تولد «باور ۳۷۳»؛ سامانه‌ای با توان رهگیری همزمان ۱۰۰ هدف

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی و فرمانده معظم کل قوا در بیانات خود در مراسم سی‌ و ششمین سالگرد ارتحال امام خمینی(ره) تاکید کردند: ملت ایران و همه کسانی که به مسائل ایران علاقه‌ دارند بدانند که از این پس هم، به توفیق الهی، تا بتوانیم بر قدرت همه‌جانبه ملی خود خواهیم افزود.

بنا به روایت فارسٍ، افزایش قدرت ملی در حوزه دفاعی و امنیتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا این حوزه نقش کلیدی در حفاظت از استقلال و تمامیت ارضی کشور دارد. تجهیز نیروهای مسلح در عرصه‌های زمین، دریا و هوا، زمینه‌ساز افزایش بازدارندگی در برابر تهدیدات خارجی و حفظ امنیت داخلی است.

در حوزه دریایی، نیروی دریایی ایران با کنترل تنگه‌های راهبردی و بهره‌مندی از ناوگان متنوع، امنیت مسیرهای حیاتی دریایی را تضمین می‌کند. همچنین، نیروی هوایی با استفاده از جنگنده‌ها و هواپیماهای پیشرفته، تعادل دفاعی و تهاجمی خود را حفظ کرده است.

قدرت موشکی ایران به‌عنوان یک عامل بازدارنده قدرتمند، امکان هدف‌گیری و انهدام دقیق در عمق مناطق دشمن را فراهم می‌آورد. سامانه‌های پهپادی مجهز به فناوری‌های بومی نیز در شناسایی و اجرای عملیات‌های دقیق نقش مهمی دارند.

این ترکیب از توانمندی‌ها، ایران را به قدرتی جامع تبدیل کرده که علاوه بر تأمین امنیت داخلی، بازدارندگی مؤثری در برابر تهدیدات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایجاد کرده است.

جمهوری اسلامی ایران با اتکا به توانمندی‌های داخلی، سامانه‌ها و تجهیزات پیشرفته‌ای را طراحی و ساخته که نمونه بارز آن سامانه پدافندی باور ۳۷۳ است.

باور ۳۷۳، به عنوان یکی از دستاوردهای مهم فناوری دفاعی کشور، یک سامانه پدافندی پیشرفته بومی است که توان مقابله با انواع تهدیدات هوایی را دارد و به طور مؤثر می‌تواند امنیت فضای کشور را تامین کند. طراحی، ساخت و رونمایی از این سامانه، نشان‌دهنده رشد و خودکفایی صنعت دفاعی ایران است و جایگاه کشور را در منطقه و جهان در حوزه دفاع هوایی ارتقا می‌بخشد.

باور ۳۷۳ نمادی از قدرت ملی و اراده جمهوری اسلامی برای حفظ اقتدار و امنیت ملت است. سامانه‌ای که ۵ آبان سال گذشته در اقدام تروریستی اسرائیل علیه ایران در حادثه خوش درخشید و توانست در کنار سایر سامانه‌ها از موجودیت ایران اسلامی در مقابل دشمنان دفاع کند.

چگونه باور کردیم؟

اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ شمسی است، فرماندهان پدافند نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به منظور تأمین یک سامانه پدافندی برد بلند، با توجه به روابط مناسب با روسیه، تصمیم گرفتند این سامانه را از آن کشور تهیه کنند.

فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) امیر علیرضا صباحی‌فرد در این باره بیان می‌کند که قرارداد خرید سامانه S-۳۰۰ در سال ۲۰۰۴ امضا شد و قرار بود این سامانه تا سال ۲۰۰۹ به ایران تحویل داده شود.

در مهرماه ۱۳۸۷، تیمی متشکل از متخصصان وزارت دفاع و قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) برای آموزش کار با سامانه S-۳۰۰ به مدت شش ماه به روسیه اعزام شدند.

با این حال، به گفته امیر علیرضا صباحی‌فرد، به دلیل مداخلات و فشارهای رژیم تروریستی آمریکا و برخی قدرت‌های بزرگ به همراه فشارهای رژیم صهیونیستی، تحویل این سامانه به ایران انجام نشد و حتی بحث لغو قرارداد نیز مطرح شد.

این تأخیر باعث شد تا متخصصان دفاعی کشور، طراحی و ساخت سامانه پدافندی بومی با برد بلند را در دستور کار خود قرار دهند.

امیر سرتیپ دوم اباذر جوکار مشاور فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش در این باره می‌گوید: شما از مشکلات عدم تحویل گرفتن سامانه S-۳۰۰ کاملاً در جریان هستید که رهبر انقلاب فرمودند که از این موضوع بگذرید و خودتان بسازید. نتیجه آن طراحی و ساخت سامانه باور ۳۷۳ بود که بسیار بالاتر است و نتیجه عملکرد آن را در حادثه ۵ آبان سال گذشته مشاهده کردیم و واقعاً بی‌نظیر بود.

تشکیل دفتر مستقل ویژه پروژه‌های خاص برای ساخت «باور ۳۷۳»

در سال ۱۳۸۹، متخصصان حوزه پدافند کشورمان با تشکیل گروهی متشکل از نخبگان این حوزه، فعالیت‌های تحقیقاتی و مطالعاتی گسترده‌ای را برای طراحی یک سامانه موشکی برد بلند پدافندی آغاز کردند.

فرمانده وقت قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء (ع) در این مسیر دستور تشکیل دفتر مستقلی ویژه پروژه‌های خاص را صادر کرد؛ این دفتر که ساختاری غیرسازمانی و ویژه برای چنین مطالعاتی بود، شامل پنج کمیته تخصصی رادار، فرماندهی و کنترل، موشک و تجهیزات زمینی، ارتباطات و فناوری اطلاعات و کمیته سامانه و سلاح شد.

دفتر مستقل طراحی توانست مراحل طراحی سامانه بومی پدافندی برد بلند را به سرانجام برساند و با توجه به رهنمودهای فرمانده کل قوا، نام «باور» برای این سامانه انتخاب شد.

متخصصان پدافند در این پروژه به تنهایی عمل نکردند و در تحقق این هدف مهم، همکاری گسترده‌ای با ۱۰ دانشگاه برجسته کشور و بیش از ۱۰۰ شرکت دانش‌بنیان داشتند تا بتوانند سامانه‌ای پیشرفته و کارآمد را طراحی و بسازند.

سامانه باور ۳۷۳ از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟سامانه پدافندی باور ۳۷۳ از چند بخش اصلی تشکیل شده است که شامل مرکز فرماندهی و کنترل آتش، رادارهای ردگیر اهداف، رادار کشف و شناسایی اهداف و پرتابگرها می‌شود. یک گردان از این سامانه نیز شامل اجزایی همچون رادار معراج ۴، رادار کاشف، رادار ردگیری، شش آتشبار دوتایی، یک پست فرماندهی و یک دستگاه ژنراتور است. تمامی این تجهیزات توسط خودروی تاکتیکی ذوالجناح حمل و جابجا می‌شوند.

خودروی ذوالجناح دارای پنج محور فعال (ده چرخ) است و توانایی عبور از رودخانه‌هایی با عمق تا ۱.۵ متر را دارد. این خودرو قادر است محموله‌ای به طول ۱۰.۵ متر و وزنی تا ۳۰ تن را جابجا کند.

همچنین، ذوالجناح قابلیت حرکت روی شیب‌های حداکثر ۳۵ درصد عرضی و ۲۰ درصد طولی را دارد و با وزن خالص ۲۱ تن مجهز به سامانه تعلیق مستقل است که باعث افزایش توانمندی‌های حرکتی آن می‌شود.

روایتی از نخستین آزمایش سامانه باور

پروژه طراحی سامانه پدافندی ابتدا با عنوان «باور-۱» آغاز شد و فعالیت‌های مرتبط با آن تا سال ۱۳۹۲ ادامه داشت. در این سال، مسئولیت پروژه به وزارت دفاع واگذار شد و پس از آن، جلسات متعدد و همکاری‌های علمی و عملی گسترده‌ای بین نیروی پدافند هوایی ارتش و وزارت دفاع شکل گرفت.

روند تحقیق و توسعه این پروژه تا سال ۱۳۹۷ ادامه پیدا کرد و در نهایت، در روز ۱۸ بهمن همان سال، نخستین آزمایش هدف‌زنی سامانه با برد ۱۲۰ کیلومتر در میدان تیر سمنان با موفقیت انجام شد.

فرآیند طراحی و ساخت سامانه پدافندی بومی که مشابه سامانه‌های مطرح جهانی مانند «S-۳۰۰» روسی و «پاتریوت» آمریکایی بود، نزدیک به ۱۰ سال به طول انجامید.

در نهایت، متخصصان ایرانی موفق شدند پیشرفته‌ترین سامانه پدافندی داخلی را طراحی و تولید کنند. نخستین نسخه از سامانه باور ۳۷۳، پنجشنبه ۳۱ مرداد ۱۳۹۸ با حضور حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت، رونمایی شد. با این حال، باور هنوز به مرحله کامل خود نرسیده بود و نیازمند انجام آزمون‌های بیشتر برای تبدیل شدن به یک سامانه برد بلند بود.

متخصصان دفاعی در تیرماه سال ۱۳۹۹، آزمون جدیدی را برای این سامانه طراحی و اجرا کردند که هدف آن افزایش برد انهدام باور به میزان ۳۰ کیلومتر بود.

در این آزمون، باور با موفقیت هدف مورد نظر را در فاصله ۱۵۲ کیلومتری منهدم کرد و بار دیگر توانمندی خود را به اثبات رساند. این موفقیت خبر خوشایندی برای فرماندهان نظامی کشور بود، اما این پایان راه نبود و باور همچنان در مسیر کامل شدن و آبدیده‌شدن قرار داشت.

هدف‌زنی موفق باور در فاصله بیش از ۳۰۰ کیلومتری

نحوه آزمون برای افزایش برد سامانه باور ۳۷۳ در ۲۲ آبان ۱۴۰۱ به این صورت انجام شد که یک پهپاد با سطح مقطع راداری (RCS) پایین، در فاصله ۴۳۳ کیلومتری و ارتفاع ۴۳ هزار پا، با سرعت ۷۳۶ کیلومتر در ساعت به عنوان هدف تعیین شد. 

تشریح آزمایش افزایش برد سامانه باور ۳۷۳ و پهپاد منهدم شده توسط سامانه

قفل اولیه (لاک) بر روی پهپاد کرار، در فاصله ۴۰۲ کیلومتری و با سقف پرواز ۴۳ هزار پا و سرعت ۷۳۰ کیلومتر انجام گرفت و سپس قفل پایدار در فاصله ۳۷۶ کیلومتری حفظ شد.پس از این مراحل، موشک در فاصله ۳۵۲ کیلومتری شلیک شد و در نهایت، پهپاد هدف در فاصله ۳۰۴ کیلومتری منهدم شد.

قاتل جنگنده‌ها و موشک‌های کروز دشمن را بشناسید

موشک‌های «صیاد ۴» و «صیاد ۴B» که در سامانه باور ۳۷۳ به‌کار گرفته شده‌اند، توانایی انهدام اهداف در ارتفاع ۳۲ کیلومتر و برد ۳۰۴ کیلومتر را دارند.

رادار کنترل آتش آرایه‌فازی معراج به عنوان چشمان این سامانه عمل می‌کند و موشک‌ها را در مسیر هدایت به سوی اهداف راهنمایی می‌کند. این رادار بهینه شده قادر است همزمان تا ۳۰۰ هدف را در فاصله‌ای بیش از ۴۵۰ کیلومتر کشف کند و برد رادار ردگیری آن به ۴۰۵ کیلومتر ارتقاء یافته است.

همچنین، برد رادار درگیری سامانه باور ۳۷۳ تا ۴۰۰ کیلومتر افزایش یافته است. این سامانه توانایی رهگیری همزمان ۶۰ هدف و درگیری همزمان با ۶ هدف را دارد و هر هنگ از این سامانه قادر است به صورت همزمان با ۳۶ هدف مقابله کند.

یکی از ویژگی‌های مهم باور ۳۷۳، برخورداری از سیستم کنترل بردار رانش (TVC) است؛ موشک‌های صیاد با استفاده از این فناوری، پس از شلیک اولیه در حالت عمودی، مسیر حرکت خود را تغییر داده و به سمت اهداف در حالت افقی هدایت می‌شوند.

نسخه جدید باور وارد گود شد

نسل جدید سامانه باور ۳۷۳ سال گذشته در مرحله دوم رزمایش اقتدار پدافند هوایی ۱۴۰۳ رونمایی شد و نسخه جدید تفاوت اساسی با نسخه قبلی خود دارد.

بر اساس تصاویر منتشر شده، در این نسخه جدید پرتابگرهای باور به رادارهای رهگیری و کنترل آتش مجهز شده‌اند؛ به این معنی که پرتابگرهایی که در نسخه اولیه فاقد رادار بودند و برای رهگیری و انهدام اهداف به رادار مرکزی وابسته بودند، اکنون قادرند به‌صورت مستقل عمل کنند.

همچنین، تصاویر نشان می‌دهد که هر آتشبار نسل جدید باور شامل یک رادار کشف به همراه ۶ پرتابگر تلار (سکوی موشکی مجهز به رادار) است که به احتمال زیاد هر پرتابگر به صورت مستقل توانایی درگیری با اهداف متخاصم را دارد.

در صورتی که سامانه جدید از پرتابگرهای تل (سکوی موشکی بدون رادار) نیز بهره ببرد، توان درگیری این سامانه به طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت.

جایگاه باور در جهان کجاست؟

مزیت سامانه «باور ۳۷۳» نسبت به نمونه‌های خارجی خود در توانایی رهگیری تعداد بیشتری هدف در برد بسیار بالاتر است؛

این سامانه قادر است تا ۱۰۰ هدف را در فاصله ۴۰۵ کیلومتری رهگیری کند. در مقابل، سامانه S-۳۰۰ تنها توان رهگیری ۱۲ هدف را در بردی کمتر از ۲۰۰ کیلومتر دارد و سامانه S-۴۰۰ نیز قابلیت رهگیری ۳۶ هدف را داراست.

همچنین، باور ۳۷۳ می‌تواند به طور همزمان ۹ هدف را هدف‌گیری کند، در حالی که S-۳۰۰ و پاتریوت به ترتیب فقط قادر به هدف‌گیری ۶ و ۱ هدف هستند.از دیگر ویژگی‌های برجسته این سامانه، توانایی مقابله مؤثر با انواع موشک‌های کروز و بالگردهاست.
علاوه بر این، باور ۳۷۳ قابلیت فعالیت در شرایط محیطی آلوده به مواد شیمیایی، تشعشعات رادیواکتیو و آلودگی‌های میکروبی را نیز داراست.

فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) امیر علیرضا صباحی‌فرد نیز از توانمندی این سامانه در انهدام پهپادها و هواپیماها، حتی نسل پنجم هواپیماها مانند F-۳۵ با سطح مقطع راداری بسیار پایین، خبر داده است.

علاوه بر این، سامانه ارتقاء یافته باور ۳۷۳ امکان اتصال به شبکه‌های اطلاعاتی و تبادل داده در این شبکه‌ها را نیز دارد.

کشف سریع تهدیدات و واکنش به موقع؛

دو مولفه کلیدی پدافند هوایی ایراندر سال‌های اخیر، سامانه‌های پدافندی ایران به ستون فقرات قدرت دفاعی کشور تبدیل شده‌اند.

ایران با بهره‌گیری از فناوری‌های بومی و تخصص مهندسان داخلی، موفق شده سامانه‌هایی همچون «باور ۳۷۳»، «آرمان»، «صیاد» و دیگر نمونه‌ها را طراحی و تولید کند که توانایی شناسایی و نابودی انواع تهدیدات هوایی از جمله موشک‌ها، هواپیماها و پهپادها را دارند.

این سامانه‌های ساخت داخل با قابلیت‌های ویژه در کشف سریع تهدیدات و واکنش به موقع، نقش مهمی در افزایش قدرت بازدارندگی کشور ایفا کرده‌اند و ایران را به یکی از بازیگران تاثیرگذار در حوزه پدافند هوایی منطقه بدل ساخته‌اند.

۲۹۲۲۲