توهم دانایی – خبرآنلاین

این پدیده که می‌توان آن را «توهم دانایی» نامید باعث می‌شود افراد بدون تخصص، تجربه یا اطلاعات کافی در موضوعاتی اظهارنظر کنند که هیچ سررشته‌ای در آن ندارند. رفتارهایی که به گفت‌وگوهای سازنده آسیب می‌رساند و حتی بعضی مواقع نتایج زیان‌باری به دنبال دارد.

سال‌ها پیش با فردی آشنا بودم که در حوزه‌ای خاص مهارت داشت اما به خود اجازه می‌داد در همه زمینه‌ها نظر دهد. نکته جالب این بود که اگر کسی در حوزه تخصصی او اظهارنظری می‌کرد، با اعتراض می‌گفت: «تو که تخصص نداری، چرا نظر می‌دهی؟» این تناقض نشان‌ از یک مشکل رایج است:ما اغلب انتظار داریم دیگران در حوزه‌های ما محتاط باشند اما خودمان این احتیاط را به خرج نمی‌دهیم.

من هم بارها با پرسش‌هایی از دانشجویان مواجه شده‌ام که در حوزه‌هایی مثل حقوق، روانشناسی یا مسائل نظامی بوده‌اند. در این موارد همیشه گفته‌ام: «من در این زمینه تخصص ندارم.» این مدل پاسخ احتمالا به دیگران یادآوری می‌کند که اظهارنظر بی‌پشتوانه می‌تواند گمراه‌کننده باشد.

کاش ما پیش از اظهارنظر، لحظه‌ای تأمل کنیم و بپرسیم: آیا دانش، تجربه یا اطلاعات کافی در این زمینه داریم؟ سکوت در برابر موضوعاتی که در آن‌ها تخصص نداریم نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه بلوغ فکری و احترام به حقیقت است. این هم اعتبار ما را حفظ می‌کند و هم به گفت‌وگوهای معنادار و مبتنی بر دانش کمک می‌کند. بپذیریم که ندانستن، بخشی طبیعی از انسان بودن است.