به گزارش خبرنگار مهر، شعر و نثر سعدی با بوستان و گلستان به عنوان متون تعلیمی و کتاب درسی در مکتبخانه‌ها و برای آموزش آداب زندگی، سال‌های متمادی در سراسر قلمرو زبان فارسی خوانده و شنیده شده است. اما غزل سعدی، با اوزان دلکش و صنایع ادبی‌اش نشان‌دهنده تسلط شگفت‌انگیز او بر زبان و البته روانی طبع و نوع جهان‌بینی اوست.
سعید حمیدیان در کتاب سعدی در غزل، به این بخش از آثار او می‌پردازد. نویسنده در پی آن است تا با استفاده از روش‌های تحلیلی و تطبیقی، اشعار سعدی را مورد بررسی قرار دهد. سعی نویسنده در این کتاب پرداختن به شاعر فارسی‌گوی ایرانی از زاویه‌ای بی‌طرف است. یکی از ویژگی‌های «سعدی در غزل» که می‌تواند برای خواننده جذاب باشد این است که در بسیاری از بخش‌های کتاب، مقایسه‌هایی میان سعدی و حافظ انجام شده است که این قیاس با توجه به متفاوت بودن این دو شعر در بسیاری زمینه‌ها خالی از لطف نیست.
پرسش‌هایی در مقدمه کتاب آمده که حمیدیان سعی در پاسخ دادنش دارد: درباره غزل سعدی، گذشته از دیگر آثارش پرسش‌هایی کلان و کلی هست که جواب می‌طلبد. مثلاً آیا عشق در غزل‌های او بشری است یا عارفانه؟ معشوقی که در آنها تصویر می‌شود چگونه موجودی است؟ آدم دو پا یا فراآدم؟ و چرا؟ ویژگی بزرگ و مشهور سهل و ممتنع که این همه از آن دادِ سخن می‌دهیم به راستی چیست؟ چگونه و در چه شرایطی پدید می‌آید؟ تفاوت‌های دقیق و مهم شیوۀ غزل سرایی سعدی با دیگران در چه چیزهایی است؟
پیش از حمیدیان بزرگانی مانند هانری ماسه، محمدعلی فروغی، تقی پورنامداریان و سیروس شمیسا نیز درباره غزل‌های سعدی نوشته و سخن گفته‌اند، اما او با تقسیم‌بندی ویژه و با در نظر گرفتن و نگاهی انتقادی به پژوهش‌های پیشین، این کتاب را در پنج بخش نوشته است. در بخش نخست از پیشینیان و پیشینه غزل و بزرگانی مانند سنایی و انوری و خاقانی و تأثیر شأن بر غزل، در بخش دوم به گونه‌های غزل سعدی و تقسیم بندی آنها، در بخش سوم به اندیشه و جهان بینی و تجارب سعدی (تنه) بازتاب‌های آن (شاخه) و مضامین اصلی غزل‌ها (شکوفه)، در بخش چهارم به بحث بُن‌مایه‌های مهم غزل او، و در بخش پنجم به کیفیت سهل و ممتنع شعر او پرداخته است.
در بخشی از کتاب ذیل عنوان پیوند بن‌مایه‌ها می‌خوانیم: «سعدی موضوع را همچون قالب یا شالوده‌ای تلقی می‌کند که می‌توان به کمک آن، با تمهید ماهرانه، عناصر شکلی مناسب و بهره‌گیری از شگردهای بی اندازه متنوع بیانی و زبانی، مخاطب را _حتی اگر مخالف تفکر او باشد_ لحظه به لحظه از لذت هنری سیراب و ارضا کرد. البته روش کار و شگردهای او برای ایجاد لذت در خواننده بر حسب اقتضای ژانر و کارکرد هر اثر تفاوت دارد. در گلستان با ایجاد حس لذتی آمیخته به اعجاب در پس هر لفظ و عبارت _به ویژه در طنز نوعاً بی‌نظیر آن اعم از شیرین و تلخ_ با نوعی بازی ظریف با ذهن مخاطب، البته به انگیزه تشحیذ طبع، او کاری می‌کند که او ذهن خود را در بست در اختیار گوینده قرار دهد، تا هر موضوع و مضمونی را که بخواهد در آن جای گیر کند؛ بی آنکه مخاطب اِشعاری به این بی اختیاری خود و آن بازی ظریف گوینده داشته باشد یا به اصطلاح دست نویسنده رو شود. زیرا اگر چنین شود ممکن است احساس موضع گیری یا مقاومت در برابر مضامین گوینده به او دست دهد و مقصود برنیاید…
سعدی هرگز به شعور مخاطب اهانت نمی‌کند و ذهن او را به صورت ظرفی صرف برای تل‌انبار کردن لفاظی‌های بی حد و مرز نمی‌انگارد، تا او مثل تماشاگر عملیات بندبازی یا ژانگولر برای هنر فروشی‌هایی که دلیل آنها را هم نمی‌داند در حالت هاج و واج هورا بکشد. سعدی، برعکس، تا آنجا در این بازی پیش می‌رود که خواننده نه تنها به وسیله‌ای بی اراده در دست نویسنده تبدیل نشود، بلکه او پس از اتمام سخن گوینده و با طنین و تموج تأمل انگیزی که در هر کلام ایجاد شده خود رشته تفکر را درباره موضوع مورد نظر گوینده به دست گیرد. در حقیقت این همان لذت حاصل از هنر سخنور است که باعث شرکت مخاطب در موضوع سخن و ایجاد بیشترین پتانسیل در او برای درک مطلب می‌شود. بلاغت هم جز این نیست که همچون سعدی بدانیم کجا باید در وجود مخاطب حالت تعلیق یا هول و ولا و انتظار و هیجان ایجاد کرد، کجا به او آرامش لازم برای تأمل بخشید، کی باید او را از خود بازگرفت و کی ذهنش را نسبت به موضوعی تیز کرد.»
کتاب سعدی در غزل، نوشته سعید حمیدیان توسط انتشارات نیلوفر منتشر شده و در ۴۰۴ صفحه و با شمارگان ۳۳۰ نسخه با قیمت ۳۸۵ هزار تومان در دسترس علاقمندان است.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : 0